ΦΥΣΙΚΕΣ ΚΝΙΔΩΣΕΙΣ

ΦΥΣΙΚΕΣ ΚΝΙΔΩΣΕΙΣ

Με τον όρο φυσική κνίδωση ονομάζουμε την εμφάνιση κνιδωτικού εξανθήματος μετά από την επίδραση κάποιας φυσικής αιτίας, όπως είναι τα μηχανικά ερεθίσματα, τα θερμικά ερεθίσματα και η υπεριώδης ηλιακή ακτινοβολία. Το κνιδωτικό εξάνθημα εμφανίζεται όταν και εάν ο ασθενής εκτεθεί στο αντίστοιχο φυσικό ερέθισμα, ενώ δεν εμφανίζεται αν ο ασθενής απέχει από αυτό. Η συνολική τάση, όμως, του οργανισμού, να αντιδρά με κνιδωτικό εξάνθημα κάθε φορά που θα εκτεθεί σε συγκεκριμένο φυσικό ερέθισμα, διαρκεί για μεγάλο χρονικό διάστημα και υπ’ αυτή την έννοια οι φυσικές κνιδώσεις είναι χρόνιες κνιδώσεις.

Οι φυσικές κνιδώσεις ανάλογα με το αίτιο που τις προκαλεί ταξινομούνται σε:

• Κνίδωση από μηχανικά ερεθίσματα

• Δερμογραφισμός

• Κνίδωση από πίεση επιβραδυνόμενου τύπου

• Κνίδωση από δόνηση

• Κνίδωση από θερμικά ερεθίσματα

• Κνίδωση εκ ψύχους

• Τοπική κνίδωση εκ θερμότητας

• Κνίδωση από υπεριώδη ακτινοβολία

• Ηλιακή κνίδωση

Επίσης, στις φυσικές κνιδώσεις, κατατάσσουμε και τρεις ακόμη μορφές χρόνιας κνίδωσης: τη χολινεργική κνίδωση, την κνίδωση από άσκηση και την υδατογενή κνίδωση. Στο σύνολό τους, οι φυσικές κνιδώσεις αποτελούν περίπου το 40% όλων των μορφών χρόνιας κνίδωσης. Η συχνότητα εμφάνισης των φυσικών κνιδώσεων στο γενικό πληθυσμό υπολογίζεται σε έως και 0,5%.

Ακολουθεί μια περιγραφή των φυσικών κνιδώσεων ανάλογα με τη συχνότητα εμφάνισής τους.

Δερμογραφισμός

Αποτελεί τη συχνότερη μορφή φυσικής κνίδωσης, αφού από όλους τους ασθενείς που πάσχουν από κάποια μορφή φυσικής κνίδωσης, σχεδόν οι μισοί θα έχουν δερμογρ

αφισμό. Από τις διάφορες μελέτες φαίνεται ότι απασχολεί το 2-5% του γενικού πληθυσμού. Πρόκειται λοιπόν για μια πολύ συχνή πάθηση.

Ο δερμογραφισμός είναι μια ιδιότυπη αντίδραση του δέρματος κατά την οποία, λίγα λεπτά μετά από μηχανικό ερεθισμό του με αμβλύ όργανο, εμφανίζεται γραμμοειδής πομφός (δηλαδή μια επιμήκης «φουσκωμένη» γραμμή στο δέρμα) που περιβάλλεται από ερυθρότητα. Αν συνυπάρχει και κνησμός (φαγούρα) ο δερμογραφισμός ονομάζεται συμπτωματικός, ενώ αν δεν υπάρχει κνησμός ονομάζεται απλός ή ασυμπτωματικός. Σε μια πρώτη ματιά η πάθηση αυτή μπορεί να δίνει την εντύπωση ότι δεν προκαλεί ιδιαίτερο πρόβλημα, στην πραγματικότητα όμως ισχύει το αντίθετο. Οι ασθενείς έχουν καθημερινά συμπτώματα από φαγούρα και παραμόρφωση του δέρματός τους στα σημεία όπου ασκείται έντονη γραμμική πίεση στο δέρμα (όπως από ρούχα ή εσώρουχα), ενώ οποιαδήποτε τριβή ή ξύσιμο της επιδερμίδας προκαλεί εμφάνιση νέων εξανθημάτων.

Η διάγνωση γίνεται από τον ειδικό αλλεργιολόγο με τη χρήση του δερμογραφόμετρου, μιας ειδικής συσκευής σαν στυλό, που ρυθμίζεται ώστε να ασκεί διαβαθμισμένη πίεση στο δέρμα. Ο δερμογραφισμός είναι συνήθως ιδιοπαθής, δηλαδή δεν ανευρίσκεται συγκεκριμένη αιτία που να τον προκαλεί, ενώ σπανιότερα μπορεί να είναι δευτεροπαθής και να οφείλεται σε πρόκληση υπεραντιδραστικότητας του δέρματος μετά από λοιμώξεις (από βακτήρια, παράσιτα, ιούς κ.α.) ή από φάρμακα (π.χ. προγεστερόνη, στατίνες κ.α.). Ακόμα, ο δερμογραφισμός μπορεί να προκληθεί από ορμονικές αλλαγές σε καταστάσεις όπως η εγκυμοσύνη, η εμμηνόπαυση και οι παθήσεις του θυρεοειδούς. Η μέση διάρκεια της νόσου είναι περίπου 6 έτη.

Η θεραπεία του δερμογραφισμού γίνεται με την μακροχρόνια χρήση αντιισταμινικών φαρμάκων, ώστε ο ασθενής να έχει φυσιολογική δραστηριότητα χωρίς συμπτώματα.

Χολινεργική κνίδωση

Η χολινεργική κνίδωση είναι η δεύτερη σε συχνότητα εμφάνισης από τις φυσικές κνιδώσεις, με ποσοστό που φτάνει το 30%. Είναι μια ιδιαίτερη μορφή «αλλεργίας» που συμβαίνει όποτε υπάρχει αύξηση της θερμοκρασίας του σώματος. Τότε εμφανίζεται στο δέρμα ένα πολύ χαρακτηριστικό εξάνθημα αποτελούμενο από μικρούς πομφούς (μικρά εξογκώματα του δέρματος) που συρρέουν και σχηματίζουν μεγαλύτερους πομφούς («πετάλες») ενώ συνυπάρχει και έντονος κνησμός (φαγούρα). Τα αίτια που προκαλούν αύξηση της θερμοκρασίας του σώματος είναι η άσκηση, το ζεστό μπάνιο, το έντονο άγχος, η κατανάλωση αλκοόλης και καυτερών φαγητών κ.α. Σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να εμφανιστεί και αγγειοοίδημα (πρήξιμο) εκτός από εξάνθημα.

Η διάγνωση της κατάστασης αυτής υποβοηθείται, εκτός από το ιστορικό, και από τη διαδικασία αναπαραγωγής των συμπτωμάτων μέσω της άσκησης. Ο ασθενής, ντυμένος με ζεστά ρούχα, ασκείται έντονα σε διάδρομο ή στατικό ποδήλατο μέχρι να ιδρώσει και για 15 λεπτά επιπλέον. Η εμφάνιση εξανθήματος εντός 10 λεπτών από τη διακοπή της άσκησης ενισχύει τη διάγνωση.

Η μέση διάρκεια της χολινεργική κνίδωσης είναι περίπου 7,5 έτη και η θεραπεία της γίνεται με αντιισταμινικά φάρμακα.

Κνίδωση εκ ψύχους

Η κνίδωση εκ ψύχους είναι η τρίτη σε συχνότητα μορφή φυσικής κνίδωσης αφού αφορά περίπου το 15% όλων των φυσικών κνιδώσεων. Πρόκειται για μια πολύ ενδιαφέρουσα μορφή κνίδωσης που προκαλείται από την ελάττωση της θερμοκρασίας του δέρματος κατά την επαφή του με ψυχρό ερέθισμα όπως κρύος αέρας, κρύο νερό ή κρύο αντικείμενο. Στην περίπτωση αυτή προκαλείται τυπικό κνιδωτικό εξάνθημα με πομφούς, ενώ αν η επιφάνεια σώματος που έρχεται σε επαφή με το ψυχρό ερέθισμα είναι μεγάλη, μπορεί να προκληθεί ακόμη και αναφυλακτική αντίδραση (αλλεργικό shock).

Χαρακτηριστικά παραδείγματα κρύου ερεθίσματος είναι η κολύμβηση σε κρύα θάλασσα, τα κρύα ροφήματα ή τροφές (παγωτό), η επαφή με ψυχρά αντικείμενα όπως π.χ. μπουκάλι με κρύο νερό, ακόμα και η βόλτα με ελαφρύ ρουχισμό σε χαμηλή θερμοκρασία περιβάλλοντος. Η μέση ηλικία εμφάνισης της είναι 18-25 ετών, χωρίς να αποκλείεται η εμφάνισή της σε παιδιά ή μεγαλύτερες ηλικίες, ενώ η μέση διάρκειά της είναι από 5 ως 10 έτη. Η κνίδωση εκ ψύχους είναι μια από τις πιο επικίνδυνες μορφές κνίδωσης ειδικά όταν εκδηλώνεται κατά τη διάρκεια θαλάσσιου λουτρού. Σε αυτή την περίπτωση η μεγάλη επιφάνεια του δέρματος που έρχεται σε επαφή με το ψυχρό ερέθισμα μπορεί να οδηγήσει σε αλλεργικό shock με απώλεια των αισθήσεων, πράγμα που καθίσταται ιδιαίτερα επικίνδυνο δεδομένου ότι ο ασθενής βρίσκεται στη θάλασσα. Πράγματι, έχουν αναφερθεί ακόμη και περιπτώσεις θανάτου ασθενών με κνίδωση εκ ψύχους από κολύμβηση σε κρύα θάλασσα. Επίσης, η κνίδωση εκ ψύχους γίνεται πολύ σοβαρό πρόβλημα υγείας σε ασθενείς που διαμένουν σε κρύες χώρες.

Η διάγνωση της κατάστασης αυτής γίνεται με τη δοκιμασία

πάγου, κατά την οποία τοποθετείται στο δέρμα του ασθενή ένα παγάκι ή άλλο ψυχρό αντικείμενο για συγκεκριμένο χρόνο. Κατά την απόσυρση του αντικειμένου και την επαναθέρμανση του δέρματος παρατηρείται πομφός στο σημείο επαφής. Οι περισσότερες μορφές κνίδωσης από ψύχος έχουν θετική (τυπική) αντίδραση στο test πάγου και είναι πρωτοπαθείς, δηλαδή δεν ανευρίσκεται υποκείμενη αιτία που να τις προκαλεί. Ωστόσο, γίνεται πάντοτε έλεγχος για υποκείμενο νόσημα που μπορεί να είναι η αιτία της κνίδωσης (τέτοια νοσήματα μπορεί να είναι οι χρόνιες ηπατίτιδες, η κρυοσφαιριναιμία, η σύφιλη ή τα αυτοάνοσα νοσήματα). Επιπλέον, υπάρχουν και μερικές μορφές κνίδωσης εκ ψύχους που εμφανίζονται σπάνια και είτε έχουν άτυπη αντίδραση στο test πάγου (άτυπη επίκτητη κνίδωση εκ ψύχους) είτε είναι οικογενείς (δηλαδή παρατηρούνται σε πολλά μέλη της ίδιας οικογένειας).

Η αντιμετώπιση της κνίδωσης εκ ψύχους γίνεται με αντιισταμινικά φάρμακα και με την κατάλληλη εκπαίδευση του ασθενούς, ώστε, είτε να αποφεύγει τα ψυχρά ερεθίσματα, είτε να εκτίθεται σταδιακά σε αυτά και να δύναται να αντιμετωπίσει πιθανό αλλεργικό σοκ (θεραπεία αναφυλαξίας). Συγκεκριμένα, η κολύμβηση στη θάλασσα θα πρέπει να γίνεται με σταδιακή είσοδο του σώματος στο νερό και πάντα υπό την επίβλεψη και συνοδεία άλλων ατόμων. Επίσης, πρέπει να αποφεύγεται η κατανάλωση κρύων ποτών και φαγητών για να αποφευχθεί η πιθανότητα οιδήματος του στοματοφάρυγγα.

Κνίδωση από άσκηση

Η κνίδωση από άσκηση αποτελεί μέρος μιας πάθησης που ονομάζεται αναφυλαξία από άσκηση. Αν και η συχνότητα της αναφυλαξίας από άσκηση είναι δύσκολο να προσδιοριστεί επακριβώς, υπολογίζεται ότι αφορά περίπου σε 1 στους 10 ασθενείς που παθαίνουν αναφυλαξία ή αλλεργικό shock.

Η αναφυλαξία από άσκηση είναι μια μορφή αλλεργίας κατά την οποία ο ασθενής εμφανίζει συμπτώματα αναφυλακτικής αντίδρασης (αναφυλαξία ή αλλεργικό shock) κατά τη διάρκεια ή αμέσως μετά από φυσική δραστηριότητα (άσκηση). Τα συμπτώματα της αναφυλαξίας γενικά, και αυτής από άσκηση ειδικότερα, συνήθως ξεκινούν με την εμφάνιση κνιδωτικού εξανθήματος στο δέρμα («πετάλες» ή «καντήλες») και στη συνέχεια μπορεί να επεκταθούν και σε άλλα όργανα, με την εμφάνιση εμετού ή διάρροιας, δύσπνοιας (δυσκολία στην αναπνοή) και πτώσης στην πίεση του αίματος (ζάλη ή λιποθυμία).

Όταν τα συμπτώματα της αναφυλαξίας από άσκηση περιορίζονται στο δέρμα (ως κνίδωση) τότε η πάθηση ονομάζεται κνίδωση από άσκηση. Η πάθηση εκδηλώνεται μετά από έντονη σωματική δραστηριότητα άλλοτε άλλης έντασης, ενώ στην εμφάνισή της μπορεί να συμβάλλουν και άλλοι παράγοντες που δρουν «συν- διεγερτικά» όπως η προηγηθείσα κατανάλωση τροφής ή αναλγητικών φαρμάκων, το κρύο περιβάλλον, οι ιώσεις και η έμμηνος ρύση. Τονίζεται ότι η εμφάνιση απλής κνίδωσης μετά από άσκηση είναι μεν ακίνδυνη (εφόσον δεν επεκτείνεται σε άλλα όργανα), πρέπει όμως πάντα να οδηγεί τον ασθενή στον ειδικό αλλεργιολόγο, διότι σε επόμενη περίσταση μπορεί να υπάρξει εξέλιξη των συμπτωμάτων προς αναφυλαξία ή αλλεργιό shock με δυσμενή εξέλιξη. Ο αλλεργιολόγος θα εξηγήσει στον ασθενή τη φύση της πάθησης και θα δώσει την κατάλληλη θεραπεία, η οποία συνίσταται αφενός στην πολύ καλή και σταδιακή προθέρμανση πριν την κορύφωση της σωματικής δραστηριότητας και αφετέρου στην αναγνώριση και αποφυγή των πιθανών «συν- διεγερτικών» παραγόντων. Ακρογωνιαίος λίθος στην αντιμετώπιση ενδεχόμενης αναφυλακτικής αντίδρασης είναι πάντοτε η εκπαίδευση του ασθενούς στην αναγνώριση των πρόδρομων συμπτωμάτων και στη χρήση ειδικής συσκευής αυτοενιέμενης αδρεναλίνης (θεραπεία αλλεργικού shock).

Ηλιακή κνίδωση

Πρόκειται για μια σχετικά σπάνια μορφή κνίδωσης

αφού αποτελεί το 0,5% όλων των χρόνιων κνιδώσεων. Εμφανίζεται συχνότερα σε γυναίκες και νεαρούς ενήλικες, στα εκτεθειμένα στον ήλιο (ακάλυπτα) σημεία του δέρματος ή στα σημεία που καλύπτονται από διαφανή ρούχα. Δευτερόλεπτα ή λεπτά μετά την έκθεση το δέρμα γίνεται εξέρυθρο (κόκκινο) και οιδηματώδες (πρησμένο), ενώ συνυπάρχει φαγούρα και αίσθημα καύσου (καψίματος). Η πάθηση προκαλείται από την υπεριώδη ακτινοβολία του ήλιου. Συνήθως προσβάλλεται το πρόσωπο, το «V» του λαιμού και τα άνω άκρα. Είναι χαρακτηριστικό ότι το εξάνθημα σταματά απότομα εκεί που αρχίζει η προστασία από τα ρούχα. Σπάνια μπορεί να αναπτυχθούν και συστηματικά συμπτώματα (αναφυλαξία) και ειδικά όταν η επιφάνεια σώματος που εκτίθεται στον ήλιο είναι μεγάλη. Δεν παραμένουν μόνιμες βλάβες ή υπέρχρωση του δέρματος, αρκεί να σταματήσει η ηλιακή έκθεση. Η διάρκεια των συμπτωμάτων σπάνια υπερβαίνει τις 24 ώρες. Η διάγνωση της κατάστασης αυτής γίνεται με έκθεση σε τεχνητό φως συγκεκριμένου μήκους κύματος που παράγεται από ειδική λυχνία. Απαραίτητη στην αντιμετώπιση της πάθησης είναι η χρήση αντηλιακού με υψηλό δείκτη προστασίας (50+) και η σταδιακή, επαναλαμβανόμενη έκθεση στο ηλιακό φως, που μπορεί να βοηθήσει στην ανάπτυξη καλής ανοχής στον ήλιο. Η φαρμακευτική θεραπεία περιλαμβάνει τη χορήγηση αντιισταμινικών και κορτιζόνης, ενώ άλλες επιλογές είναι η χρήση ειδικής φωτοθεραπείας με υπεριώδη ακτινοβολία και το μονοκλωνικό αντίσωμα ομαλιζουμάμπη.

Κνίδωση από πίεση επιβραδυνόμενου τύπου

Αυτή η παράξενη αλλεργία εμφανίζεται στα σημεία του δέρματος που ασκείται πίεση για παρατεταμένο χρονικό διάστημα. Παρά το γεγονός ότι λέγεται κνίδωση, εμφανίζεται μόνο ως οίδημα (πρήξιμο) χωρίς εξάνθημα (πομφούς) και είναι σχετικά σπάνια πάθηση (αφορά <1% των ασθενών με χρόνια κνίδωση).

Συνήθη σημεία του σώματος στα οποία εμφανίζεται το πρήξιμο είναι οι ώμοι, τα πέλματα, οι γλουτοί, οι παλάμες και η πλάτη. Αυτή η μορφή κνίδωσης έχει την ιδιομορφία ότι οι βλάβες εμφανίζονται με χρονική καθυστέρηση μετά την άσκηση πίεσης (συνήθως 4-8 ώρες), έχουν τη μορφή εξέρυθρης διόγκωσης του δέρματος με πόνο και αίσθημα καύσου (καψίματος), ενώ μπορεί να συνυπάρχουν και συστηματικά συμπτώματα, όπως πυρετός, κακουχία (αίσθημα κόπωσης), πόνοι στις αρθρώσεις. Τα συμπτώματα μπορεί να διαρκέσουν ως 48 ώρες. Είναι συχνότερη στους άνδρες και διαρκεί κατά μέσο όρο 6-10 έτη.

Η διάγνωση της κατάστασης αυτής γίνεται με την δοκιμασία βάρους, μια ειδική δοκιμασία ανάρτησης στατικού βάρους 7 κιλών στον ώμο ή 4 κιλών στον πήχυ (το τμήμα του χεριού από τον αγκώνα ως τον καρπό) του ασθενούς, μέσω ιμάντα φάρδους 3 εκατοστών (αυτό έχει σημασία γιατί η πάθηση εμφανίζεται ως αναλογία βάρους ανά επιφάνεια άσκησης της πίεσης). Η ανάρτηση διαρκεί για 15-20 λεπτά και το αναμενόμενο αποτέλεσμα, επί θετικής δοκιμασίας, γίνεται εμφανές μετά από 6 ώρες, ως επώδυνη διόγκωση στον ώμο ή τον πήχυ του ασθενή.

Από τα παραπάνω γίνεται αντιληπτό ότι η κνίδωση από πίεση επιβραδυνόμενου τύπου είναι μια πάθηση που επηρεάζει σοβαρά την ποιότητα ζωής των ασθενών. Η θεραπεία γίνεται με αντιισταμινικά φάρμακα ή με συνδυασμό τους με αντιλευκοτριενικά και, επί ενδείξεων, κορτιζόνη.

Κνίδωση από δόνηση

Πρόκειται για σπάνια μορφή φυσικής κνίδωσης κατά

την οποία λίγα λεπτά μετά από επαφή του δέρματος με ερέθισμα δόνησης αναπτύσσεται στο σημείο επαφής φαγούρα, κοκκινίλα και οίδημα (πρήξιμο). Τα συμπτώματα κορυφώνονται σε ένταση εντός 4-6 ωρών και διαρκούν μέχρι και 24 ώρες. Συνήθη εκλυτικά αίτια είναι η οδήγηση μοτοσικλέτας, η ιππασία με άλογο, η χρήση κομπρεσέρ, ακόμα και το χειροκρότημα, η πολύωρη χρήση joystick και το μασάζ. Η διάγνωση γίνεται με άσκηση ερεθίσματος δόνησης στο χέρι του ασθενή με τη χρήση της συσκευής vortex. Η κνίδωση από δόνηση αντιμετωπίζεται με αποφυγή των ερεθισμάτων δόνησης και με χορήγηση αντιισταμινικών φαρμάκων.

Υδατογενής κνίδωση

Είναι μια εξαιρετικά σπάνια μορφή φυσικής κνίδωσης (λιγότερες από 100 περιπτώσεις έχουν αναφερθεί στην παγκόσμια βιβλιογραφία). Από τα λίγα αυτά περιστατικά, φαίνεται ότι εμφανίζεται συχνότερα σε γυναίκες από ότι άντρες και συνήθως στην εφηβεία. Στην πάθηση αυτή η απλή επαφή με νερό, ασχέτως θερμοκρασίας, προκαλεί μετά παρέλευση 20-30 λεπτών, την εμφάνιση εξανθήματος που ομοιάζει με αυτό της χολινεργικής κνίδωσης. Τα εξανθήματα εξαφανίζονται αυτόματα μετά από περίπου 1 ώρα. Η θεραπεία γίνεται με αντιισταμινικά φάρμακα.

Τοπική κνίδωση εκ θερμότητας

Πρόκειται για μια εξίσου σπάνια μορφή φυσικής κνίδωσης (λιγότερα από 100 περιστατικά έχουν αναφερθεί στην παγκόσμια βιβλιογραφία). Χαρακτηρίζεται από εμφάνιση πομφών στα σημεία του δέρματος που έρχονται σε επαφή με θερμά αντικείμενα, των οποίων η θερμοκρασία υπερβαίνει αυτή του δέρματος. Η εμφάνιση των πομφών γίνεται άμεσα, εντός 2-3 λεπτών και υποχωρεί σε λίγες ώρες. Η διάγνωση γίνεται με τοποθέτηση στο δέρμα κυλίνδρου που περιέχει νερό θερμοκρασίας 45°C για 5 λεπτά. Η θεραπεία γίνεται με τη χορήγηση αντιισταμινικών φαρμάκων.